LỜI MỞ

Các giáo phận đã và đang nỗ lực đào tạo Giáo lý viên cho giáo phận của mình. Tùy điều kiện, khả năng và nhu cầu, mỗi giáo phận tổ chức đào tạo theo quy mô thích hợp và đạt được kết quả như mong đợi.

Đại Hội Giáo Lý Toàn Quốc lần V với chủ đề “Đào tạo Giáo lý viên, con người của hiệp thông” là cơ hội để chúng ta nhìn lại công cuộc đào tạo hết sức quan trọng này, đặc biệt khi chúng ta đã có được một đường hướng chung về việc dạy giáo lý.

Chúng ta cùng nhìn lại để xem việc đào tạo này còn thiếu sót ở những điểm nào và cần hoàn thiện những gì. Nhìn chung, chúng ta đã vất vả rất nhiều trong công cuộc đào tạo: nào là sắp xếp giảng viên cho các môn học, nào là tổ chức các sinh hoạt như tĩnh tâm, hội thảo, bồi dưỡng, tham quan, v.v... Tuy nhiên, nếu có ai hỏi đào tạo để làm gì thì có lẽ chúng ta sẽ mau mắn trả lời để có người dạy giáo lý. Câu trả lời là đúng nhưng điểm nhấn là công việc Giáo lý viên làm, chứ không phải là con người Giáo lý viên.

Vì thế, nhìn lại vẫn là việc cần thiết để đổi mới và canh tân hoạt động giáo lý này. Chúng ta sẽ nhìn lại bằng cách đối chiếu phương thức đào tạo của chúng ta với phương thức đào tạo được Giáo Hội hướng dẫn, từ hướng dẫn chung của Giáo Hội phổ quát trong Hướng dẫn Tổng quát việc Dạy giáo lý năm 1997 của Bộ Giáo Sĩ, đến hướng dẫn riêng của Giáo Hội địa phương trong Hướng dẫn Tổng quát việc Dạy giáo lý tại Việt Nam năm 2017 của Hội Đồng Giám Mục.

Theo ý hướng này, bài thuyết trình sẽ khởi đi từ cái chung trong việc đào tạo Giáo lý viên với Hướng dẫn Tổng quát việc Dạy Giáo lý năm 1997 của Bộ Giáo Sĩ, đến cái riêng của Giáo Hội tại Việt Nam với Hướng dẫn Tổng quát việc Dạy Giáo lý tại Việt Nam năm 2017 của Hội Đồng Giám Mục, và dừng lại ở những chiều kích đào tạo Giáo lý viên theo mô hình “Hiệp Thông”.

1. TỪ HƯỚNG DẪN TỔNG QUÁT VIỆC DẠY GIÁO LÝ CỦA BỘ GIÁO SĨ NĂM 1997

Hướng Dẫn của Bộ Giáo Sĩ năm 1997 cống hiến cho chúng ta những nguyên tắc căn bản về việc đào tạo Giáo lý viên (x. HDTQ 1997, ss.234-251), chẳng hạn sự cần thiết và tầm quan trọng của việc đào tạo, mục đích và bản chất đào tạo, những tiêu chuẩn và chiều kích của đào tạo, môi trường và trách nhiệm đào tạo.

1. Sự cần thiết và tầm quan trọng của việc đào tạo

Việc đào tạo Giáo lý viên hết sức cần thiết và quan trọng, vì phẩm chất của người dạy quan trọng hơn thủ bản và những công cụ làm việc khác.  Cần phải dạy về huấn giáo cho các ứng sinh linh mục và dành ưu tiên cho việc đào tạo Giáo lý viên giáo dân, đặc biệt các Giáo lý viên phục vụ cho người trưởng thành, vì giáo lý cho người lớn là hình thức giáo lý ưu việt nhất. Phải đào tạo và đào tạo cách kỹ lưỡng, toàn diện và chuyên biệt, để họ có thể bảo đảm chất lượng và hiệu quả cho việc dạy giáo lý cho các đối tượng và trong những lãnh vực hay hoàn cảnh khác nhau.

2. Mục đích và bản chất đào tạo

Mục đích: Việc đào tạo nhằm giúp Giáo lý viên có khả năng truyền đạt Tin Mừng, khả năng thông truyền sứ điệp Kitô giáo nhân danh Hội Thánh. Trong nhãn quan Kitô học, việc đào tạo giúp Giáo lý viên biết cách làm cho người ta nhận biết, yêu mến, bước theo và nên đồng hình đồng dạng với Chúa Giêsu Kitô qua các bí tích khai tâm. Muốn được như thế, Giáo lý viên phải được huấn luyện để làm cho đời sống (thiêng liêng, trần thế và tông đồ) của mình thống nhất và hòa điệu trong “sự gắn bó mật thiết với Chúa Giêsu Kitô và Chúa Cha trong Chúa Thánh Thần” (Chỉ dẫn dành cho GLV, 20; Tông huấn Dạy Giáo lý, 5-6.9).

Bản chất: Để có thể truyền đạt Tin Mừng hay thông truyền sứ điệp Kitô giáo nhân danh Hội Thánh, việc đào tạo phải giúp Giáo lý viên có cùng một ý thức sống động và thiết thực về Tin Mừng với Hội Thánh, vị hôn thê luôn “muốn bảo tồn toàn vẹn và tinh tuyền đức tin đã nhận được của Phu Quân” (LG 64). Như là “mẹ và thầy”, Hội Thánh muốn truyền đạt Tin Mừng một cách xác thực nhất. Bản chất Hội Thánh của việc truyền đạt Tin Mừng cũng là bản chất của việc đào tạo Giáo lý viên.

3. Những tiêu chuẩn và chiều kích đào tạo

Những tiêu chuẩn:

Thứ nhất, Giáo lý viên cần được đào tạo để có một đức tin sâu xa, một căn tính Kitô hữu và Hội Thánh rõ ràng, và một sự nhạy cảm cao về xã hội;

Thứ hai, Giáo lý viên không chỉ có khả năng giảng dạy mà còn có khả năng huấn luyện Kitô hữu toàn diện;

Thứ ba, Giáo lý viên phải được cung cấp một huấn giáo đầy đủ và trọn vẹn để có thể kết hợp được những cặp yếu tố như chân lý/đức tin, giáo thuyết/hành động, Giáo Hội/xã hội...;

Thứ tư, việc đào tạo phải tôn trọng tính đặc thù hay tính thế tục của người giáo dân trong Hội Thánh;

Thứ năm, sư phạm – tổng quát và chuyên biệt – áp dụng cho việc đào tạo phải có sự nhất quán. Nếu không, khi giảng dạy, Giáo lý viên sẽ gặp khó khăn trong việc ứng tác một kiểu dạy mà không hề được thụ giáo.

Những chiều kích:

• Trên bình diện “con người”, Giáo lý viên phải là: một người trưởng thành nhân bản, một tín hữu sốt sắng và một tông đồ nhiệt thành;
• Trên bình diện hiểu biết, Giáo lý viên phải: hiểu rõ sứ điệp mình truyền đạt và hiểu rõ con người đón nhận sứ điệp đó cũng như bối cảnh xã hội mà họ đang sống;
• Trên bình diện thành thạo, Giáo lý viên phải thành thạo trong lãnh vực giáo dục con người.

Tóm lại, Giáo lý viên phải được đào tạo cách toàn diện:

• về nhân bản,
• về đời sống thiêng liêng,
• về Thánh Kinh và Thần học,
• về tâm lý, xã hội, giáo dục, truyền thông và sư phạm.

​4. Môi trường và trách nhiệm đào tạo

Giáo lý viên cần được đào tạo giữa lòng cộng đoàn Kitô hữu, trong các trường dành riêng cho Giáo lý viên thông thường và các trường chuyên môn dành cho những người có trách nhiệm cũng như các trung tâm cao cấp dành cho các chuyên viên huấn giáo.

Cộng đoàn Kitô hữu

Cộng đoàn giáo xứ là nơi đầu tiên Giáo lý viên kinh nghiệm về ơn gọi phục vụ và phát triển tinh thần tông đồ. Cộng đoàn có thể đào tạo Giáo lý viên theo nhiều kiểu:

a/ Nuôi dưỡng ơn gọi phục vụ, bằng cách giúp họ luôn ý thức mình được Hội Thánh sai đi;

b/ Mang lại sự trưởng thành đức tin qua lộ trình bình thường hay một lộ trình khác dành cho họ;

c/ Chuẩn bị trực tiếp cho việc dạy giáo lý, do một nhóm Giáo lý viên thực hiện;

d/ Mở các khóa linh hoạt, tĩnh tâm, gặp gỡ và các hội thảo chuyên đề. 

Trường dành cho Giáo lý viên

Trường này thường được tổ chức làm 2 cấp:

a/ cấp một, đào tạo căn bản, có tổ chức và hệ thống cho Giáo lý viên trong các giáo xứ;

b/ cấp hai, đào tạo những người phụ trách về huấn giáo trong các giáo xứ hay giáo hạt.

Trung tâm cao cấp dành cho chuyên viên huấn giáo

Đó là các học viện cao cấp về mục vụ giáo lý, cấp quốc gia hay quốc tế, nhằm đào tạo người linh hoạt giáo lý trong giáo phận hay hội dòng, giáo sư về huấn giáo cho các chủng viện hay các trường, các trung tâm đào tạo.

Bản Hướng Dẫn của Bộ Giáo Sĩ 1997 đã xác định khung đào tạo Giáo lý viên trong Hội Thánh. Các Giáo Hội địa phương được mời gọi vận dụng khung đào tạo này, đồng thời thích ứng nó với hoàn cảnh và nhu cầu của địa phương. Hội đồng Giám mục Việt Nam đã thực hiện việc này trong Hướng dẫn Tổng quát việc Dạy Giáo lý tại Việt Nam năm 2017.  

II. ĐẾN HƯỚNG DẪN TỔNG QUÁT VIỆC DẠY GIÁO LÝ TẠI VIỆT NAM NĂM 2017 CỦA HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC

Trong bản Hướng Dẫn này, trước hết các Giám mục nhìn lại thực trạng của xã hội cũng như thực trạng của việc dạy giáo lý, để thấy được nhu cầu thực tế và thách đố trong việc dạy giáo lý (ss.18-23). Sau khi điểm lại từng lãnh vực, các ngài nhận định như sau:

1. Bối cảnh đào tạo

Não trạng thế tục đang len lỏi vào đời sống đức tin của các tín hữu, một não trạng muốn gạt bỏ Thiên Chúa ra khỏi đời sống cá nhân, gia đình và xã hội. Trong khi đó, việc dạy giáo lý chú trọng đến việc cung cấp kiến thức, mà không quan tâm đầy đủ đến các mối tương quan, hình thức trình bày chủ yếu là thuyết giảng khô khan, thiếu sinh động. Điều này đòi hỏi huấn giáo phải chuyển trọng tâm từ cung cấp kiến thức sang xây dựng mối tương quan thân tình với Thiên Chúa và tha nhân

Không ít người ngày nay bị mê hoặc bởi lối sống hưởng thụ và ích kỷ, xem thường những giá trị nhân bản và tôn giáo; kết cuộc là đạo đức suy thoái, lương tâm bị coi rẻ và nhân phẩm bị xúc phạm. Trong khi đó, việc dạy giáo lý chỉ loay hoay với “tin-xin-giữ-chịu”, không màng chi đến các vấn đề xã hội; hệ quả là khoảng cách giữa đức tin và cuộc sống nơi các tín hữu ngày càng xa. Điều này đòi hỏi việc dạy giáo lý quan tâm hơn đến các vấn đề xã hội và giúp học viên có khả năng khám phá ra ý nghĩa của các dấu chỉ thời đại.

Người Việt quý trọng sự sống, ăn ngay ở lành và sống hài hòa với mọi người, dễ chủ trương “đạo nào cũng là đạo”, thường mộ đạo và giữ đạo hơn là hiểu đạo và sống đạo. Trong khi đó, việc dạy giáo lý chăm lo cho tín hữu lãnh nhận bí tích hơn là giúp họ lớn lên và trưởng thành trong đức tin. Điều này đòi hỏi việc dạy và học giáo lý phải thường xuyên hơn, nhằm mục đích giúp tín hữu cũng như cộng đoàn tín hữu tăng trưởng và trưởng thành trong đức tin.

Trên đất nước chúng ta, người trẻ chiếm đa số. Họ là những con người năng động và sáng tạo, đam mê khoa học kỹ thuật qua việc tìm tòi và học hỏi, thế nhưng nhiều bạn trẻ yêu chuộng công nghệ thông tin đến độ không còn quan tâm nhiều đến các mối quan hệ gia đình và xã hội, say mê cái đẹp qua việc chạy theo các thần tượng và bị mê hoặc bởi sự chiếm hữu và hưởng thụ. Trong khi đó, việc dạy giáo lý vẫn chưa hấp dẫn được người trẻ. Điều này đòi hỏi việc dạy giáo lý phải sinh động và hấp dẫn hơn, nhờ vận dụng hữu hiệu các phương tiện truyền thông.

Đất nước ta có nhiều người nghèo, nhiều dân tộc, nhiều nền văn hóa, nhiều tôn giáo khác nhau và những người vô thần; những khác biệt vừa có thể làm cho đời sống phong phú, vừa có nguy cơ dẫn đến xung đột. Trong khi đó, việc dạy giáo lý chưa quan tâm đến việc đối thoại với người nghèo, với các nền văn hóa, với các tôn giáo và với người vô thần. Điều này đòi hỏi Giáo lý viên phải giúp người học có khả năng đối thoại và hòa giải để xây dựng Vương Quốc của Thiên Chúa nơi trần gian.

Bối cảnh trên cho thấy Kitô hữu nói chung (do ơn gọi nên thánh) và Giáo lý viên nói riêng (do ơn gọi phục vụ qua việc dạy giáo lý) cần phải được huấn luyện để có mối tương quan thân tình hơn với Thiên Chúa (chiều sâu) và tha nhân (chiều rộng), bao gồm anh chị em trong Hội Thánh cũng như mọi người chung quanh, đồng thời phải được huấn luyện thường xuyên trong suốt hành trình đức tin của mình (chiều dài) hướng đến một đức tin trưởng thành mà hoa trái của nó chính là truyền giáo.

2. Định hướng cho việc dạy giáo lý cũng như đào tạo Giáo lý viên

Ngay trong Đại Hội Dân Chúa năm 2010, các giám mục đã khám phá ra phương thức tốt nhất để có thể hoàn thành sứ vụ loan báo Tin Mừng trên mảnh đất này: “Khi nhìn vào hiện trạng đất nước, nơi người Công giáo Việt Nam đang sống và thi hành sứ vụ loan báo Tin Mừng, chúng tôi nhận ra rằng Hội Thánh tại Việt Nam cần phải sống và thể hiện mầu nhiệm Hội Thánh như “dấu chỉ và khí cụ của sự kết hợp mật thiết với Thiên Chúa và hiệp nhất toàn thể nhân loại” (s.45).

Theo đường hướng mục vụ này, “việc dạy giáo lý, xét như là công cuộc giáo dục đức tin, phải góp phần vào việc đào tạo những Kitô hữu sống trọn vẹn mầu nhiệm hiệp thông với ba chiều kích: với Thiên Chúa, với Hội Thánh và với mọi người” (s.46). Nếu như việc dạy giáo lý có trách nhiệm đào tạo những Kitô hữu sống trọn vẹn mầu nhiệm hiệp thông, thì bản thân Giáo lý viên – người dạy giáo lý – càng phải được huấn luyện để có khả năng sống trọn vẹn mầu nhiệm hiệp thông. Nói cách khác, công cuộc đào tạo phải có khả năng biến đổi ứng sinh Giáo lý viên trở thành những con người của hiệp thông.

III. NHỮNG CHIỀU KÍCH ĐÀO TẠO THEO MÔ HÌNH “HIỆP THÔNG”

1. Mô hình “Hiệp Thông” đưa ứng sinh về lại cội nguồn của mình là Thiên Chúa và đi sâu vào sự hiệp thông với Người

Nguồn mạch của sự hiệp thông xuất phát từ trong ý định của Thiên Chúa: “Thiên Chúa nhân lành và khôn ngoan đã muốn mạc khải chính mình và tỏ cho mọi người biết mầu nhiệm thánh ý Ngài... để mời gọi và đón nhận họ hiệp thông với Ngài” (DV 2). Thánh ý của Chúa Cha đã được mạc khải trọn vẹn trong Chúa Giêsu và được thực hiện bởi sức mạnh của Chúa Thánh Thần.

Nhờ Bí tích Rửa Tội, các tín hữu được hiệp thông với Chúa Giêsu, và nhờ hiệp thông với Chúa Giêsu trong mối dây yêu thương của Chúa Thánh Thần, họ được hiệp thông với Chúa Cha, và từ sự hiệp thông này, tuôn chảy sự hiệp thông mà các Kitô hữu chia sẻ với nhau nhờ Chúa Giêsu trong Chúa Thánh Thần (x. Ecclesia in Asia, s.24).

2. Mô hình “Hiệp Thông” dẫn ứng sinh đến với cộng đoàn Hội Thánh và đón nhận Hội Thánh

Sự hiệp thông với Thiên Chúa khơi nguồn cho sự hiệp thông giữa các Kitô hữu với nhau trong cộng đoàn Hội Thánh. Là thành phần của Hội Thánh, ứng sinh luôn ý thức mình thuộc về Hội Thánh và góp phần xây dựng Hội Thánh, tích cực tham gia vào đời sống và sứ vụ của Hội Thánh trong tinh thần trách nhiệm và hiệp thông. Ứng sinh còn được giúp để có cùng một ý thức sống động và thiết thực về Tin Mừng như Hội Thánh, nhờ đó họ có thể truyền đạt Tin Mừng nhân danh Hội Thánh.

3. Mô hình “Hiệp Thông” giúp ứng sinh biết hiệp thông với mọi người bằng đối thoại và cùng với mọi người phục vụ cho thiện ích chung

Hiệp thông với Ba Ngôi dẫn ứng sinh đến hiệp thông với Hội Thánh, và từ sự hiệp thông này, ứng sinh được mời gọi cùng với Hội Thánh trở thành “dấu chỉ và khí cụ xây dựng sự kết hợp mật thiết với Thiên Chúa và hiệp nhất toàn thể nhân loại”, loan báo và hiện thực Vương Quốc của Thiên Chúa bằng con đường đối thoại và cộng tác với mọi người nhằm phục vụ cho công ích và sự sống.

4. Mô hình “Hiệp Thông” khơi dậy nơi ứng sinh sự khát khao loan báo cho mọi người biết họ được Thiên Chúa yêu thương và cứu độ

Một khi tâm hồn có được niềm vui tràn đầy nhờ gặp gỡ và kết hợp với Thiên Chúa, nhờ được giải thoát khỏi tội lỗi, buồn phiền, trống rỗng nội tâm và cô đơn” (NVTM, s.1), ứng sinh được thúc bách đi ra và đến với mọi người, nhất là người nghèo và bị loại trừ, để đem ơn cứu độ của Chúa đến với họ.

Bốn chiều kích đào tạo Giáo lý viên theo mô hình “Hiệp Thông” trên đây sẽ được các giám mục thuyết trình viên soi sáng và hướng dẫn. Các nhà đào tạo chắc hẳn sẽ tìm được từ kinh nghiệm thâm hậu của các ngài những con đường giúp ứng sinh Giáo lý viên bước vào sự hiệp thông với Thiên Chúa, với Hội Thánh và với mọi người, để có thể trở thành những chứng nhân của Niềm Vui Tin Mừng.    

THAY LỜI KẾT

Nếu các nhà đào tạo muốn tầm sư học đạo, thì nhà đào tạo bậc thầy không ai khác hơn là Chúa Giêsu. Chỉ cần bước theo và chiêm ngắm Ngài trong cuộc đồng hành với hai môn đệ trên đường Em-mau, chúng ta sẽ học được phương thức tốt nhất để huấn luyện.

Trong câu chuyện Tin Mừng này, Chúa Giêsu chủ động bước đến, cùng đi, lắng nghe, hỏi han và đồng cảm với hai môn đệ, những người không thuộc nhóm Mười Một, nhưng từ lâu đã tham gia vào tác vụ tông đồ của các vị này.

Sau khi hiểu được tâm tư cũng như ước nguyện của hai ông, Chúa Giêsu bắt đầu dùng các đoạn nói về mình trong Sách Thánh để giải thích cho hai ông hiểu Đức Kitô phải chịu nạn chịu chết rồi mới phục sinh vinh hiển. Những lời Chúa nói đã làm cho tâm hồn hai ông bùng cháy lên, nhưng mắt hai ông còn bị ngăn cản, vẫn chưa nhận ra Ngài. Phải đợi cho đến khi Chúa ngồi vào bàn, cầm lấy bánh, bẻ ra và trao cho họ, mắt của họ liền mở ra và lúc đó họ mới nhận ra Ngài.

Khi hai môn đệ vừa nhận ra Ngài, Chúa Giêsu biến mất. Khoảng trống, khoảng lặng, khoảng cách mà Chúa Giêsu tạo ra thực sự là một không gian của tự do và sáng tạo để hai môn đệ cân nhắc và quyết định xem họ phải làm gì trong hoàn cảnh này.

Trong ánh sáng của lòng tin và kinh nghiệm gặp gỡ Chúa Giêsu Phục sinh, hai môn đệ xác tín về ơn gọi phục vụ của mình. Họ lập tức đứng dậy và quay trở về Giêrusalem, nơi xuất phát lời rao giảng của các Tông Đồ, trước tiên không phải để loan báo mà để được nghe Nhóm Mười Một công bố Tin mừng Phục sinh: "Chúa trỗi dậy thật rồi, và đã hiện ra với ông Simôn" (c.34); rồi cả hai môn đệ mới thuật lại cho mọi người kinh nghiệm của mình về Chúa Giêsu Phục sinh. Rõ ràng lời chứng của hai môn đệ khả tín không do kinh nghiệm riêng của các ngài, nhưng do chứng tá của các Tông Đồ và của cộng đoàn tín hữu đầu tiên. Cũng thế, Giáo lý viên rao giảng và làm chứng cho Chúa Giêsu cùng với Giáo Hội và trong Giáo Hội.

Nói đến đào tạo là nói đến biến đổi, nói đến tiến trình biến đổi. Sự biến đổi và tiến trình biến đổi toàn diện nơi hai môn đệ cho thấy Chúa Giêsu thực sự là nhà đào tạo tuyệt vời.